KİVİ

Kivi sarılıcı-tırmanıcı yaprağını döken bir ılıman iklim meyve türüdür.Anavatanı Çin’dir.20. yy başlarında Yeni Zelanda’ya götürerek kültüre alınmıştır. Özellikle 1970 li yıllardan itibaren diğer ülkelerde de yetiştirilmeye başlanmıştır.Ülkemizin değişik bölgelerinde 1990 lı yıllardan itibaren kivi üretimi amacıyla adaptasyon çalışmaları başlamıştır.Son yıllarda kivi yetiştiriciliğinde önemli ilerlemeler sağlanmıştır. Özellikle geçimini çaydan sağlayan Doğu Karadeniz insanı çayda yaşanan sıkıntılardan dolayı alternatif ürün arayışına girmiş ve kivi üretimine başlamıştır. Kivi bahçelerinden beklenilenin üzerinde verim alınması ve çaya oranla daha fazla gelir getirmesi nedeniyle fidan dikimleri hızlanmıştır.

Kivi fidanları dikimden itibaren üç yıl içinde meyve vermeye başlamaktadır. Yıllar itibariyle üretim durumuna baktığımızda 1994 yılında kivi üretimimiz 7 ton, 1995 yılında 72 ton, 1996 yılında 85 ton, 1997 yılında da 190 ton olarak gerçekleşmiştir. 1998 yılında ise kivi üretimi % 268 artarak 700 ton olmuştur. 1999 yılında üretim artarak 840 ton olmuş 2000 yılında ise üretimin 1400 ton olduğu tahmin edilmektedir. Önceki yıllara nazaran tüketiminde oldukça artmıştır.
Kivi bahçelerinin bakımı kolay olmakla birlikte, bakım işlemlerinin aksatılmadan yapılması gerekmektedir.Kivinin hasat sırasında mutlaka ambalaj kutularına yerleştirilmesi gerekmektedir.

Diğer meyvelerin yıllar itibariyle artış göstermediği fakat kivi meyvesinin hızlı bir artış gösterdiği görülmektedir. 2000 yılı itibariye tahmini rakamın 1400 ton olması fazla gözüküyorsa da kivi üreten diğer ülkeler yanında fazla ehemmiyetli bir rakam değildir. Mesela İtalya’da yıllık üretim 352,000 ton Yeni Zellanda’ da 217,000 ton olarak tespit edilmiştir. Buda bizlere gösteriyor ki kat etmemiz gereken epeyce yol var.
Ülkemizde bölge itibariyle Doğu Karadeniz Bölgesi kivi üretimi için uygun şartları bulunduran toprak ve iklim şartlarına sahiptir.Kivi çay'dan daha fazla gelir getirmesi,Dış piyasada talebin daha fazla olması,henüz iç piyasayı tam olarak karşılamıyor olması kivi üretiminin gelir getirici özelliği hakkında da bir göstergedir.

BİTKİ YAPISI
KÖK

Kivi çok sayıda etli köklere sahiptir. Kazık kök olmaması saçak köklere sahip olması nedeniyle, toprağın üst katmanın ilk 40cm bölümünde yer almaktadır. Topraktaki aşırı neme, suya oldukça duyarlıdır.Ph’nın 5,5 -7,5 olması gerekir. Doğu Karadeniz Bölgesi yeterince nemli olması her mevsim yağışlı ve Rize ilinin ve çevresinin ph’nın 4,5/ 5,5 olması da yetişmesi için uyun ortamı hazırlar.Bölgemiz yağışlı olmasına karşın yaz aylarında bazı günlerin kurak geçmesi kivi ağaçlarının yeteri kadar su ihtiyacını karşılayamamasına sebebiyet verir.Buda meyve üretiminde düşüşlere yol açar. Bu itibarla kurak günlerde sulanma yapılması gerekir.
Çaylıkların arasındaki kivi fidanları topraktaki besinleri çayla paylaşmak zorunda kalır.Buda verimin düşmesine sebebiyet verir. Halkımızın kivi fidanlarını dikmeden önce çayları kökünden söküp yabancı otlardan ayıklaması ondan sora dikmesi tavsiyemizdir.Çaya dökülen gübrelerin toprağın yapısını bozduğunu unutmamak gerekir.Bu yüzden elimizden geldiğince ahır gübresiyle toprağı besleyerek, toprağın yapısını düzeltmeliyiz.

GÖVDE

Dikimi yeni yapılmış kivi fidanları zayıf ve kırılıcı bir yapı taşırlar. Aynı zamanda asma gibi sarılıcı özelliğe de sahiptirler.Bu noktalar göze alındığında ağacın gelişimi sırasında muhakkak bir destek vasıtasıyla desteklenmesi gerekir.Eğer bitki kendi halinde bırakılırsa toplu çalı şeklinde gelişme gösterir.İyi verim almak için bitkiyi iyi terbiye etmek gerekir. Dikimden itibaren budamaları zamanında yapılmalıdır. Yoksa gelişi güzel büyüdüğü zaman istediğimiz gibi şekil vermekte zorlanırız.İstediğimiz verimi alamadığımız gibi görünümü de istediğimiz gibi olmaz.

DALLAR

Genç dallar, sürgün uçları parlak kırmız tüylerle kaplıdır. Dallar her yıl budama yapılarak yenilenir. Dallar yere paralel büyüdüğünden karşılıklı gerilmiş sağlam desteklere ihtiyaç duyarlar. Bunu da direkler arasına çekilen teller vasıtasıyla sağlarız.

TOMURCUK

Kivide tomurcuklar yaprak koltuklarında bulunur. Büyümeye başladıklarında uçlarında beyaz girimsi tüyler belirir. Yıllık sürgünlerde genellikle ilk altı gözden ürün alınmaktadır.Yeteri kadar su ihtiyacını karşılayamaması ve fazla rüzgar tomurcukları olumsuz yönde etkiler.

YAPRAKLAR

Olgun yapraklar yaklaşık olarak 20cm çaplı ,kalp şeklinde üst yüzeyi parlak yeşil, alt yüzeyi grimsi tüylüdür.Yaprak kenarları dişli olup, sap oldukça uzundur.

ÇİÇEKLER

Yeni sürgünlerin, yaprak koltuklarında tek tek veya salkım şeklinde görülebilmektedir.Genellikle dişi çiçekler tek tek, erkek çiçekler ise üçlü gruplar halinde bulunmaktadır.Çiçekler ilk görüldüklerinde beyaz, daha sonra kirli krem rengini alırlar.Erkek ve dişi bitkiler ayrı ayrıdır.Bundan dolayı bahçe tesis edilirken; ortalama yedi dişi bitkiye, bir erkek bitki sağlanarak dikim yapılmalıdır Aksi halde tozlaşma olmayacağından, döllenme gerçekleşmez ve ürün alınamaz.Kivi bahçesine arı kovanları yerleştirilmesi de tavsiye edilmektedir.Çünkü arılar, tozlaşmada önemli rol almaktadırlar.Buda ürün almada olumlu yönde etki etmektedir.

MEYVE

Meyve, çeşide bağlı olarak yuvarlak,oval veya uzun olabilir.Çeşit ve beslenme göz önünde tutulursa meyve ağırlığı, 40-150gr arsındadır.Meyvenin dış rengi yeşilimsi kahverengi, üzeri çok sayıda yumuşak tüylerle kaplıdır.Meyve eti zümrüt yeşili olup, olgun meyvede yumuşak sulu ve ferahlatıcı aromalı tada sahiptir.Meyve içinde çok sayıda, küçük kahve renkli tohumlar bulunur. Dalından ilk koparıldığında hemen tüketilemez,belli bir müddetin geçmesi gerekmektedir.C vitamini çok yüksek bir meyvedir.C vitaminince yüksek olarak kabul ettiğimiz portakalda C vitamini 49mg iken, kivide bu rakam 140mg’a kadar çıkmaktadır.Diğer meyvelerdeki C vitamini değerleri, kıyas yapılmayacak kadar küçüktür. Halk arasında kivinin, yedi meyvenin tadını barındırdığı söylenmektedir.

MEYVE ÇEŞİTLERİ:

Kivi bitkisinde erkek ve dişi çiçekler ayrı ayrı bitkilerde bulunduğu için yabancı tozlaşma yoluyla döllenirler.Bundan dolayı kivi bitkisi çok geniş türlere sahiptir.Tohumdan üreyen her bitki ise ayrı bir özellik taşır.Bu özellikleri fark eden Yenizellanda’lı fidancılar, çeşitli tohumları kullanarak yeni ve kaliteli fidanlar oluşturmuşlardır.Bruno H.Just ve Hywart R.Wright bu fidancılardandır. Fakat bu isimler önceleri kivi bitkilerine verilmemiş daha sonra yapılan çalışmalar neticesinde, ticari üretim bakımından gelecek vadeden tipler isimlendirilmiştir.Abbot, Allison, Bruno, Haywart ve Monty bu isimlendirilen çeşitler arasındadır.Bu çeşitler aynı zamanda dişi bitkilerdir.Bunlardan Haywart, son yıllarda en yoğun yetiştirilen çeşit olmuştur.

Meyve çeşitleri iki ana gurupta ele alınır.

Dişi Çeşitler:

A)Haywart:
Yenizellanda da fidancı Haywart R. Wright tarafından seçildiği için bu ad verilmiştir.Bu çeşit iri, oval meyve şekliyle tanınır.Dünyada en çok rağbet gören çeşittir.Oldukça geç çiçek açar.Rize bölgesinde genel olarak Mayıs sonu Haziran başında çiçekler görülür.Meyveleri iri ( 80-100gr ) ve ovaldir.Kabuk yeşilimsi-kahverengi ve sık ince tüylerle kaplıdır.Meyve eti parlak yeşildir.Asmalar diğer çeşitlere nazaran daha zayıftır.Ekim ayı sonu ve Kasım ayı başlarında meyveler hasat etme olgunluğuna ulaşırlar.Uzun süre depolanma özelliğine sahiptirler.

Doğu Karadeniz Bölgesinde yapılacak olan kivi yetiriciliğinde Hawyart fidanları kullanılması gerekir. Yapılan çalışmaların Bölgemiz için en uygun olan çeşidin bu olduğu ve verimin en fazla bu çeşitten alındığı bilinmektedir.

B)BURANO;
Bruno Jast tarafından 1920 lerde Yeni Zellanda seçilmiştir. Bu sebeple bu isimi almıştır.Meyvelerinin ortalama ağırlığı 65-75 gr. civarındadır. Meyve kesiti yuvarlak olup et rengi yeşildir. Kabuk koyu kahverengi; ve sık tüylüdür. Haywart önce çiçek açar oldukça verimlidir.
Tohumla fidan üretimine Bruno tavsiye edilmektedir.

C)ALLİSON:

Çiçeklenmesi Hawyart’dan hemen sonra olur. Meyvenin ortalama ağırlığı 70-80 gr. dır.Kabuk kahverengi tüylü olup meyve eti yeşil renklidir. Bitkinin kendisi kuvveti ve verimlidir.

D)ABBOTT:
En erken çiçeklenen kivi çeşididir.Meyveleri orta irilikte elips şeklinde sık tüylüdür.Allisonla aynı bitkiden türetildiği sanılmaktadır.Çok verimli bir çeşit olup meyve eti yeşil renklidir. Meyvenin ağırlığı 70-80 gr. civarındadır.

E)MONTY: Meyveler orta irilikte olup elips veya yuvarlak şekildedir. Meyve orta irilikte 60-70gr. kadardır.Meyve kabuğu kahverengi meyve eti sarımsı parlak yeşil renklidir. Hawyart tan önce çiçeklenir ve çok verimli bir çeşittir.

Erkek Çeşitleri

A)MATUA:Çiçeklenmesi en erken ve çiçeklenme süresi en uzun olan çeşittir. Bol miktarda çiçek açıp yeteri kadar polen vermektedir. Dünyanın çoğu yerlerinde tozlayıcı olarak bu çeşit kullanılmaktadır. Çiçekleri beyaz kendisi oldukça güçlü gelişir. Bir çiçek salkımında 1-5 arası çiçek bulunur.

B)TOMOURI:Çiçeklenmesi geç olmakla birlikte çiçekte kalma süresi orta seviyededir.Serin iklim kuşaklarında daha iyi verim alınır.Çiçekler beyaz renkli olup bitkinin orta kuvvette gelişmesi gözlenir.

Daha öncede belirttiğimiz gibi kivi; erkeği ve dişisi ayrı ayrı fidanlarda olan bir bitkidir. Bu sebeple bahçe hazırlanırken dişi fidanların yanında yeteri kadar erkek (tozlayıcı) fidan koyulması gerekir.Aynı zamanda erkek çeşit seçilirken iki çeşittin de dikiminin işi garantiye alacağı düşüncesiyle tavsiye edilmiştir.